CỔNG LÀNG TỐ PHÁC

Làng quê Việt xưa là cụm dân cư được thành lập trên cơ sở một bộ tộc, một dòng họ, có khi bắt đầu từ một gia đình. Thành Hoàng làng gắn liền với tên tuổi người lập ấp dựng làng. Bởi vậy những người lạ muốn nhập làng gọi là ngụ cư, phải mượn họ hoặc nhận làm con nuôi của người trong làng. 

Sau cách mạng tháng 8/1945, việc định cư do Chính quyền cấp có thẩm quyền quyết định, nên dòng họ trong làng đa dạng hơn, phong phú hơn.
Trong tâm thức người Việt, mỗi khi nhắc đến quê hương, không ai lại không nhớ đến hình ảnh cây đa, giếng nước, mái đình. Đồng thời cũng hiện lên hình ảnh cổng làng thân yêu, với tình cảm thiêng liêng cùng bao kỉ niệm. Làng bao giờ cũng có đường chính vào làng và có cổng. Cổng có cổng trước, cổng sau. Cổng trước thường về hướng Đông Nam, hướng gió lành, hướng của bình minh lên, là nơi đón người đi xa hồi hương, đón người đỗ đạt về vinh qui bái tổ. Và quan trọng nhất là đón dâu mới, nhập làng để cho làng ngày một sinh sôi phát triển. Vì vậy Cổng làng chính là nơi đón nhận những gì tốt đẹp nhất - Đón sự sống, đón phúc lộc, giàu sang vào làng cho làng thêm trù phú. 

Lối đi sau nhỏ hơn, gọi là Cổng Hậu, có nơi không làm cổng, mà chỉ là lối ra đồng, hàm ý tiễn đưa, như đưa ma, đuổi kẻ tà tâm, trộm cắp và người tư cách không đàng hoàng.

Ngày nay, cùng với sự đô thị hoá, Cổng làng có nơi không phân biệt chính, phụ nữa mà theo sự thuận tiện của việc đi lại là chính. Ấy mà có nơi, lãnh đạo không hiểu, hứng lên, đã không làm cổng hậu cho làng, mà làm cổng chào vào cả ngõ chia nát cục bộ, vị trí thì tùy tiện, có vào mà chẳng có ra.

 Đường từ cổng trước đến cổng sau là đường chính của làng, là nơi diễn ra các sự kiện trọng đại. Bởi vậy Cổng làng có vị trí rất quan trọng trong đời sống thực và đời sống tâm linh của dân làng. Cho nên vị trí cổng làng bao giờ cũng được xem xét kĩ càng về phong thủy, được đặt ở vị trí trang trọng nhất, rộng mở, không bị lấn chiếm, không bị kẻ xấu, tà tâm, thu hẹp cổng, làm hạn chế sự phát triển của làng.

Theo quan niệm xưa, phía sau cổng làng là anh em bà con dòng họ chung sống. Mỗi cái cổng làng đều có một nét văn hoá riêng, cái hay cái đẹp, cái tiêu biểu được viết thành câu đối khắc trước cổng, thể hiện một phần của văn hóa làng.

Cổng là ranh giới và cũng biểu hiện quyền uy của làng:" Đất có thổ công. Sông có thủy thần". Nên ngày xưa, có làng còn dựng cả bia khắc chữ "Hạ Mã" ở bên cổng, nhắc nhở ai qua cổng, ngay cả những người quyền quý cũng phải xuống ngựa để tỏ ý tôn trọng lệ làng. Nên Cổng làng cũng ví như cửa của ngôi nhà chung. Ngoài cổng làng là kẻ lạ, người dưng, kể cả kẻ ăn mày chờ chực. Sau cổng hậu, là ruộng đồng, là bãi tha ma, đất chôn người chết. Cho nên dù là người làng, nhưng không may chết ở nơi khác, cũng không được đem vào trong làng như quan niệm”rước ma về”, đem tai họa cho làng. 
 Xưa, lí trưởng có trách nhiệm cắt cử người trông coi, tu bổ, gìn giữ bảo vệ cổng. Quy định đóng mở cổng, không để kẻ xấu vào làng. Ngày nay tuy không còn phải đóng, mở cổng, nhưng nhiệm vụ xây dựng, quản lí bảo vệ, gìn giữ cổng làng là trách nhiệm của toàn dân làng mà trưởng làng, là người chịu trách nhiệm trước tiên.

***
Cổng làng Tố Phác, Xã Định Hoà Huyện Yên Định cũng nằm trong hệ thống Cổng làng Việt chung đó.
Ông Tổ họ Vũ làng Tố Phác là ông Vũ Đình Tương, quan Giám Chi lăng, một công thần nhà Lê. Khi về trông coi điện Thừa Hoa, nơi thờ bà Ngô Thị Ngọc Dao, mẹ vua Lê Thánh Tông(Phủ Nhì Đồng Phang), ông mở đất, lập ra làng Tố Phác ngày nay.

Làng Tố Phác xưa chủ yếu là họ Vũ. Ông Vũ Đình Tương là ông Tổ họ Vũ nhưng cũng là Thành Hoàng làng. Sau cách mạng tháng Tám, làng đa họ và đông hộ đông dân hơn, nhưng đoàn kết nhân ái, cùng chung một Thành Hoàng
Trước đây làng có đình, có giếng, có cổng làng... Trong cải cách ruộng đất và trong phong trào Hợp tác hóa đã bị phá bỏ hết để xây dựng “nền văn hoá mới XHCN”!
Những năm đầu của thế kỉ XXI, thực hiện chủ trương của Đảng và nhà nước về xây dựng thôn, làng, khu dân cư văn hóa, trong đó có tiêu chí là phải có nhà Văn hóa và cổng làng. Làng đã xây nhà Văn hoá trên nền đất cũ, hướng cũ. Để giảm gánh nặng đóng góp của dân làng. Cổng làng đã được gia đình ông Vũ Văn Lẫu tài trợ 100% kinh phí. Ban công tác Mặt trận thôn chọn vị trí, tổ chức thi công và đã khánh thành, bàn giao cho làng vào tháng 5/2010 và đó là tài sản chung của cả làng

Mong rằng làng và những người có trách nhiệm làm tốt công tác quản lí, giữ gìn. Chăm lo tu bổ để cổng làng bền đẹp, đừng để bị lấn chiếm. ( Hiện có nhà gần cổng làng đã gắn bản lề cánh cổng vườn nhà mình vào cổng làng, làm lở tưởng và mất mỹ quan, rất phẳn cảm). Mong người có trách nhiệm phải chăm lo, giữ được phong thủy, để cổng làng trường tồn, mãi là niềm tự hào chung của làng Tố Phác. 

Tháng 10/2016